12 Mar 2015 Çocuk Gelişimine Yakından Bakmak: Gelişimsel Değerlendirme Neden Önemli?
Çocuk gelişimi, kulağa çok basit ve kolay anlaşılır bir terim gibi gelir. Hatta, çocuk gelişimi deyince pek çoğumuzun aklına fiziksel gelişim gelir. Fiziksel gelişim, daha çok büyümeyi, yani fiziksel anlamda değişim ve gelişimi işaret ederken; gelişim, büyümeden farklıdır. Gelişim, çocuğunuzun doğumdan itibaren büyümesi, gelişmesi, öğrenmesi ve hayatta daha karmaşık şeyleri yapabilecek farklı becerileri edinmesidir.
Gelişimin kilometre taşları, çocuğunuzun belirli yaş aralıkları arasında, yukarıda sözü edilen farklı gelişimsel alanlarda edinmesini beklediğimiz becerilerdir. Anne-babalar; çocuk doktorlarının, psikologların ya da okula yeni başlayan çocukların öğretmenlerinin kendilerine bazı sorular sorarak çocuğun içinde bulunduğu yaş döneminde beklenen bazı temel becerileri edinip edinmediğini değerlendirdiklerini fark etmişlerdir.
Her ne kadar, çocukların farklı yaş dönemlerinde evrensel olarak edindikleri ve sergiledikleri bazı beceriler var ise de, her çocuğun gelişim hızı farklıdır. Unutmamak gerekir ki, her çocuk farklı yapısal özelliklerle dünyaya gelir ve farklı bir çevrede büyür. Çocuk gelişimine yakından bakarken, çocukların doğuştan getirdikleri ve içinde büyüdükleri ortama ait bu farklar göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin, 2 sözcüklü ifadelerle cümle kurmak (‘mama ver’, top gitti’ gibi) 2 yaşın kilometre taşlarından biridir. Öte yandan, babası da çocukken geç konuşmuş bir 2 yaş çocuğu eğer henüz cümleler kurmamışsa, diğer gelişim alanları ile ilgili bir gecikme olmaması ve çevresel koşulların da yeterli olması halinde, bu durum genetik geçiş olarak da değerlendirilebilir ve çocuğun doğuştan getirdiği bir özellik olarak düşünülebilir.
Özellikle, birden fazla çocuğa sahip anne-babalar abi-abla ve kardeşlerinin gelişimlerini sık sık karşılaştırıp abi/ablaya kıyasla geç edinilen bir beceri ile ilgili kolayca kaygılanabilirler. Öte yandan, abi/ablalar bile her zaman doğru bir referans noktası olmayabilir, kardeşler hatta ikizler bile birçok gelişimsel alanda farklılık gösterebilirler. Örneğin, ikizlerden biri motor becerilerde son derece yetkin, fakat dil becerilerinde yaşının daha gerisinden geliyor iken; ikizi dil becerilerinde birçok kilometre taşını önceden almış fakat motor becerilerde daha acemi olabilir. Bu farklılıkların normal gelişim sınırları içinde mi yoksa gelişimsel gerilik işaretleri mi olduğunu anlamak için çocuk gelişiminin uzmanlar tarafından takip edilmesi çok önemlidir.
Anne-baba olarak gelişimi; çocuğunuzun oyunlarına, konuşmalarına, davranışlarına ve öğrendiklerine yakından bakarak takip edebilirsiniz. Elbette anne-babalar ve çocuğa bakım veren diğer yetişkinler çocuğa en yakında olmaları açısından pek çok yeni adımı gözlemleyebilmek adına avantajlıdırlar. Fakat, bazen bu kadar yakın olmak objektif olarak gelişimi değerlendirmemizi ya da bazı aksamaları görmemizi güçleştirebilir. Unutmayalım ki, çocuğunuzun gelişimini takip etmek, yalnızca bedensel (boy, kilo, fiziksel sağlık) gelişimini izlemek değildir. Sağlıklı bir çocuk, hem fiziksel hem de zihinsel, dil, sosyal, duygusal ve öz-bakım alanlarında yaşına uygun becerileri edinebilen çocuktur.
Çocuğunuzun genel ve farklı alanlardaki gelişimini değerlendiren doğrudan bir kan testi ya da laboratuvar değerlendirmesi yoktur. Çocuk gelişimini değerlendirmek için çocuk gelişimi alanında çalışan psikologlar, ‘gelişimsel tarama’ ya da ‘gelişimsel değerlendirme’ den yararlanırlar. Gelişimsel tarama ve değerlendirme, çocukların içinde bulundukları yaşa ait temel becerileri edinip edinmediğini ve olası bir gelişimsel gecikmeyi değerlendirmek amacıyla kullandıkları araçlardır. Gelişim değerlendirmesi uygulayan uzman çocuğunuzla doğrudan iletişime geçip gelişimsel düzeyini anlamaya yönelik standartları olan özel olarak tasarlanmış oyunlar oynayarak bir değerlendirme yapabilir, anne-baba, bakım veren veya çevredeki diğer kişiler ve nesneler ile nasıl ilişki kurduğunu gözlemleyebilir ve anne-babaya çocuğunuzun gelişimi ile ilgili çeşitli sorular sorabilir. Edinilen bilgiye göre çocuğun gelişiminin genel olarak ve spesifik gelişim alanlarında normal sınırlarda seyredip seyretmediği değerlendirilir.
Uzmanların son yıllarda gelişimsel tarama ve değerlendirmelere dikkat çekmelerinin nedeni, gelişimsel geriliklerin erken dönemde tespit edilmemesinin, güçlüklerin artarak devam etmesine ve çocuk ile ailenin hayatını olumsuz etkilemesine neden olmasıdır. Ne yazık ki, çoğunlukla önemsenmeyen ya da fark edilmeyen gelişimsel geriliğe sahip çocukların güçlükleri okul dönemine kadar devam etmekte, okul dönemine kadar katlanarak devam etmiş bu güçlükler ise çocuğun uyum ve öğrenme süreçlerini son derece olumsuz etkilemektedir.
Şüphesiz her çocuk tektir ve biriciktir. Her çocuk kendi ivmesinde büyür, öğrenir, gelişir. Gelişimsel geriliğe sahip çocuklar da birbirinden farklı olduğundan, her çocuk için geçerli ve etkili olan bir müdahale ve tedavi programı yoktur. Geriliğin belirlendiği gelişimsel alanlarını desteklemek adına, gelişim uzmanı olan psikologlar, dil ve konuşma terapistleri, iş ve uğraş terapistleri, fizyoterapi uzmanları, çocuk psikiyatristleri ve/veya nörologlar çocuğun bireysel ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak birlikte çalışabilirler.
