17 Oca 2017 Aldatma çift ilişkisinde yapıcı bir etki oluşturabilir mi?
Her birimiz başkalarıyla bağ kurmak isteriz. Kendimizi özel hissetmeye ihtiyaç duyarız. Birisine romantik duygular beslediğimizde bedenimizde olup bitenleri severiz. Devamlılık, tutarlılık, kalıcı sevgi ve güven ararız. Bununla birlikte, heyecan ister, rutini, monotonluğu sevmeyiz. Olabildiğince genç hissetmek ve kendimizi yenilemek isteriz. Bu taleplerimizin aynı anda karşılanması ise neredeyse imkansızdır. Peki arayışlarımızın tümü aynı ilişkide bulunamıyorsa ya da önceden elde ettiğimiz tatminler zamanla azalıyorsa ne yaparız? İlişkimiz bir çok yönden yolunda gitse bile, daha fazla heyecan, narsisistik doyum ve birilerinin bize hayranlık duymasının yarattığı hazzın çekiciliğine kapılır ve aldatır mıyız?
Aldatma nedir?
Elbette “aldatmak” kavramını kullanırken, başkalarıyla romantik, duygusal ve cinsel ilişki yaşamayacaklarına dair birbirine söz vermiş çiftleri konu alıyorum. Böyle bir çift olarak, özel hissetmek, seçilmiş olmak, başkalarının giremeyeceği türden bir birliğin parçası ve birisi için biricik olma durumu tercih edilmiştir. Peki aldatma olduğunda ne olur? O zaman da tam tersi duygular hissedilir.
Dünyanın her yerinde genel olarak yıkıcı olduğu düşünülen ve tüm dinlerce yasaklanmış olan aldatma, istatistiklere göre en yaygın insan davranışından biridir. İnsanların neden aldattığı ise aldatanın ruhsallığı ve çift ilişkisinin dinamikleriyle bağlantılıdır ve tıpkı parmak izi gibi her ilişki için farklı bir nedene bağlı olarak değişir. Çünkü ilişkiler ruhsal yapılarla belirlenir ve iç dünya çok katmanlı bir yapıdır.
Aldatma dahil, ilişkilere dair olguları değerlendirebilmek için, partnerlerin bilinçdışı dinamiklerini, paylaşılan bilinçdışı öğeleri ve ilişkinin zorluklarıyla başa çıkmak için başvurulan ortak savunmaları anlamak gerekir. Aldatmanın ortak bilinçdışı anlamları ise her ilişkinin kendi dinamiklerine özgüdür.
Örneğin, eşlerden birinin ebeveyn rolüne fazlaca büründüğü bir ilişki yapısında, diğer partner onu yalnızca bakım veren, ihtiyaçları karşılayan, kendisini anlayan ve rahatlatan bir anne veya baba konumuna getirerek onunla cinsellik ya da romantik duygular içeren bir yakınlaşma yaşamayı bilinçdışı olarak “bir tabu” gibi görmeye başlayabilir. Özellikle bir bebekleri olduğunda bu konumları daha net hissedebilir ve eşi cinsel ve romantik olarak arzulamak bilinçdışı suçluluk duyguları yaratabilir. Böyle olduğunda, kişi eşine karşı soğukluk ve cinsel isteksizlik duyarak “ensest tabusu”na karşı bilinçdışı bir savunma geliştirir. Büyük olasılıkla diğer partner de kendisini bu role fazlaca kaptırmış ve bebeği bir bariyer gibi aralarına almıştır. Artık cinsellik ve romantik yakınlık, evlilik dışında tatmin edilecek bir ihtiyaç haline gelir.
Bazen de kendi anne babasıyla çatışmalı ve baskıya dayalı bir ilişki kurmuş olan kişi, yaşamının erken dönemindeki zorluklarla başa çıkabilmek için ebeveyn rolüne bürünmüş olan eşiyle bir tekrarı canlandırmaktadır. Böylece çatışmayı var olan ilişkisine taşıyarak baskıya karşı bu kez galip gelme amacı güder. Bu da çocuklukta ebeveynle yaşanan ilişkideki psikolojik etkenlerin güncel ilişkiye yansımalarından biridir.
Kimi zaman da kişi tıpkı anne babası için yaptığı gibi karşı taraftan sevgi ve onay almak için varını yoğunu ortaya koyar. Sevilmek için öyle büyük bir enerji sarf eder ki bu yatırımının karşılığını göremediğinde geçmişten de gelen hayal kırıklığının izleriyle büyük bir öfke duyar. Hak ettiği alamayan, sevgisine karşılık görmeyen, mahrum ve tatminsiz kalmış küçük bir çocuk gibi hissettiğinde de onu bu duygulara maruz bırakan kişiye misilleme yapar. Hissettiği gibi hissettirmek aldatır. Ancak bahsettiğim bütün bu hallerde anne babaya yönelmiş olan çift değerli duygular hakimdir. Yani aynı kişiye karşı hem öfke ve nefret gibi negatif duygular hem de sevgi ve şükran gibi olumlu duygular beslenmekte ve her türlü yıkıcılık hemen akabinde yoğun suçluluk duyguları yaratmaktadır. Bu durumda aldatmayı, iyice dolaşmış ve içinden çıkılmaz haline gelmiş sorunlar yumağından sıyrılmak için bir yardım çığlığı olarak da duyulabiliriz.
Aldatmanın dinamikleri
Yukarıda altını çizdiğim gibi eşler arasında aldatmanın nedenleri her ilişkinin kendi dinamiğine özgüdür. Ancak klinikte en çok karşılaştığım durumlardan biri kendilerini ayrılmaz bir bütün olarak hissetmek için kendi kişilik sınırlarından vazgeçerek ilişki içinde kaybolmuş, adeta bir düğüm haline gelmiş çiftlerin yaşadığı zorluklardır. Birbirinin yanından hiç ayrılmayan, her şeyi birlikte yapan, aynı dost, hatta iş çevresinin dışına çıkamayan, kendilik sınırları ve mahremiyeti olmayan çiftler, kendilik duygusunu ve kimliğini muhafaza edemez ve yalnızca çift ilişkisi üzerinden kendisini tanımlayabileceğini düşünür. Kişisel varlığının devamı diğerine bağlı olduğundan onu sürekli kontrol altında tutarak, üzerinde baskı kurarak, ayrışmayı engellemeye ve sembiyotik ilişki yapısını korumaya çalışır. Buradaki bir ve bütün olma yanılgısı vazgeçilmesi zor bir güvenlik duygusu yaratsa da ilişkinin gardiyanlığını üstlenen partner de dahil olmak üzere herkes hapis hayatı yaşar. Çıkış yolu, bu duygusal bağımlılıktan daha fazla rahatsız olan partner tarafından ilişki dışında aranır. Özetle, aldatma, nedenleri ne olursa olsun, ortak olarak yaratılmış bilinçdışı çatışmaların yasak ilişki ile dışlanmasıdır.
Psiko-dinamik açıdan aldatma, çift arasında bir tür yarılmayı temsil eder.
İlginçtir ama aldatılan, bilinçdışı da olsa bu üçüncü kişinin farkındadır ve onunla ister istemez bir ilişki içindedir. Üçüncü kişi, çift ilişkisinin zayıflamış olmasının bir göstergesi olarak ilişkiye dahil olmuş ve aslında çiftin çözülemeyen sorunlarının yansıtıldığı bir alıcı haline gelmiştir.
İlişkilerde karşılaştığımız olgulardan biri de beraber olunan kişiye olumsuz özellikler yüklenirken, yasak aşka idealize edilen özelliklerin atfedilmesidir. Böylece karşıdakilerden biri şeytan, diğeri melek ilan edilerek temel savunma mekanizmalarından biri devreye sokulmuş olur. Bu durum aldatma açığa çıktığı zaman genellikle tersine döner; bu kez yasak aşk figürü şeytan yerine konur. Kim hangi role konursa konsun, her zaman iki uçluluk vardır, yukarıda açıkladığım çift değerli duyguların aynı kişide birleştirilmesi zor olduğu için bunlar iki ayrı kişiye bölüştürülerek çözüm aranır.
Eğer buraya kadar, aldatmanın ne denli güçlü dinamikler sonucu oluştuğunu açıklayabildiysem, aldatma durumunun çiftlerde ne denli yoğun hayal kırıklığı, öfke, nefret, kin, kıskançlık ve üzüntü duyguları oluşturabileceği tahmin edilebilmiştir. Çiftler böyle bir yaşantının üzerine terapiye geldiklerinde, seanslar boyu bu duyguları ifşa etmeye çalışırlar. Dışarıdan birinin – bu kez terapistlerinin- kendilerini ve nereye koyacaklarını bilemedikleri duyguları anlamasına ve kapsamasına ihtiyaç duyarlar. Beklenti, terapistin, kimin haklı olduğunu “tarafsızca” ortaya koymasıdır. Bu yangıyla başa çıkmak için can havliyle türlü yollar denenir.
Genellikle aldatılan kişi, bastığı zemini çok kaygan hissettiği ve kontrolün tamamen kendisinden çıktığını düşündüğü için takıntılı ve baskıcı bir biçimde üçüncü kişiyle yaşanmış olan tüm anların kendisine anlatılmasını bekler.
Muhtemelen bir biçimde biliyor ve hissediyor ancak bir türlü adını koyamıyor olduğu, uzun süredir huzursuzluğunu duyduğu birlikteliğin detaylı bir şemasını çıkararak anlama çabasına girer. Varlığını hissettiği ancak bir türlü tanımlayamadığı bu ilişkiye dair kafasında oluşan sorular, abartısız binleri bulabilir. Geceler gündüzler bununla geçer ve takıntılı bir biçimde bütün sorularının cevaplarını almaya çalışır. Aldatan kişi de artık hiç bir itiraz hakkı olmadığını, tek çarenin boyun eğmek olduğunu düşünerek günler geceler süren bir sorgulamaya girmeye razı olur ve böylece karşılıklı işkence çekme dönemi başlar. Ne yazık ki bu durumun kendisi ilişki üzerine daha ağır yükler getirir.
Bu noktada sorulan soruların içeriği önem taşır. Genellikle neredeyse saplantılı bir biçimde, ne zaman, nerede buluşulmuş, birlikte kaç dakika geçirilmiş, günün hangi saatinde telefon edilmiş, nasıl mesajlar gönderilmiş olduğuna yönelik sorular sorulur. Oysa bu soruların cevaplarının kimseye bir yararı yoktur. Daha anlamlı olan, bu ilişkide kendi ilişkilerinde olmayan neyin arandığı, aldatan kişinin bunu yaparken eşiyle ilgili nasıl hissettiği gibi soruların cevaplarını aramaktır.
Terapist olarak yaklaşımım, doğru ve yanlışları ortaya koymak ve bir yargıda bulunmak değildir. Analitik çalışmamın doğası gereği, öncelikli olarak, hem ilişkiyi hem de onun bir dinamiği olan sadakatsizliğin kökenlerini anlama ve inceleme çabasına girerim. Daha önce de belirttiğim gibi, evlilik dışında bir ilişkinin varlığı, evliliğe dair bir sorun olduğunun göstergesidir ve bu yüzden de aldatmanın bu çift için anlamını incelemek, evliliğin zayıfladığı noktaları anlamak açısından gereklidir. Aldatmanın anlamlı detaylarını konuşmak önem taşır çünkü bu detaylar kişinin erken dönemdeki kendi aile dinamikleriyle hangi duyguların bastırılmış olduğunu ve var olan ilişkide bunların hangilerinin kapsanamadığına ışık tutar. İlişki dışındaki kişinin varlığının ve yasak ilişkinin sır olarak saklamasının neden çekici olduğu bu dinamiklerle yakından ilişkilidir. Sadece aldatmanın bilinçdışı anlamlarını keşfetmek bile çiftlere yarar sağlamaktadır.
Aldatma çift ilişkisinde yapıcı bir fırsat oluşturabilir mi?
Aldatmanın yapıcı bir biçimde ele alınması ve çözümlenmesi başka türlü mümkün olamayacak sahicilikte ve zenginlikte bir çift ilişkisine kapı açabilir. Çiftlerin, birbirlerini, geçmişte olduğundan farklı bir dikkat ve biçimle dinlemelerini ve duymalarını sağlayabilir. O halde evliliklerindeki sorunlarla başa çıkmakta zorlanan çiftlere dışarıda başka ilişkiler kurması mı önerilmeli? Yanıtım hayır olacak çünkü aldatma bir çok yönden yıkıcı etkiler taşır. Bilindiği gibi potansiyel olarak travmatik etkiler taşıyan bir çok hayat olayı da kişilerde başka türlü olamayacak gelişimlere yol açmaktadır ancak buna dayanarak kişilere kasten bu tür deneyimler edinmelerini önermeyiz. Bazı kültürlerde açık ilişki veya açık evlilik normal karşılansa bile partnerlerin bu durumdan yara almayacaklarının garantisi yoktur.
Evet, yasak ilişki büyük bir libidinal doyum sağlar ancak doğası gereği bilinçdışı çatışmalar yaratmaya gebedir. Haz duygusunun yarattığı canlılık ve keyif hali, hem bilinçli hem de bilinçdışı suçluluğu da beraberinde getirir. Bu nedenle de çiftler terapi için başvurduklarında genellikle aldatan taraf garip bir biçimde bazı kanıtları ortalara bırakarak yakalanmış olur. Bu adeta suça ceza arayışının bilinçdışı iletimidir. Onları terapiye getiren bilinçli motivasyon ise birinin karşılaştığı bu gerçekle başa çıkmakta zorlanması, diğerinin de yarattığı travmatik etkiden dolayı kendisini sorumlu hissederek affedilmenin yollarını aramasıdır. Terapistten hasarın onarılması beklenir. Bir taraftan da bunun mümkün olabileceğine dair inanç zayıftır çünkü herkesin çok canı yanmaktadır.
Bana göre, ister bireysel, ister çiftlere yönelik olsun, bir terapi sürecinin başarısı, kişilerin kendi değer, anlam ve isteklerinin ortaya konması, benimsenmesi, sahiplenilmesi ve yaşama geçirilmesidir. Çiftler de terapide gerçekten ne istediklerini ve yaşamlarının bundan sonrasında enerjilerini nereye yönlendireceklerini seçmelidir. Aldatma var olan ilişkinin sonlandırılmamasının ürünüyse eğer, birlikte bir gelecek öngörülüp görülmediği gerçekçi bir biçimde tartışmalıdır.
Karşılıklı istek olmadan her türlü çaba anlamsızdır. Terapiye gelen çiftler, hoşlarına gitmeyebilecek ve içinden çıkılması zor olan gerçekliklerle de yüzleşmeye de hazır olmalıdır. Yeniden yapılanmak için öncelikle kendi ilişkilerinin öyküsel tarihini doğru bir biçimde resmetmeli ve kendilerini, doyumsuz, paylaşımsız, samimiyetten uzak ve yaratıcılıktan beslenmeyen ilişki kalıplarına götüren sorunlarını gerçekçi bir biçimde ele almalıdırlar. Bana göre, olmazsa olmaz koşul, birlikte devam etme isteğidir. İp olmadan halı dokunmaz. İpleri elimize alabilirsek, bu kez başka bir dokuma çıkarmak üzere yeniden tezgahın başına geçmek için hep birlikte kolları sıvayabiliriz.
