07 Şub 2023 Çocuklarda Doktor Korkusunu Önlemek
Hayal edin. Aileniz tarafından hiç tanımadığınız bir yere götürülüyorsunuz. İlk defa gördüğünüz bir kişi, sizden izin almadan ve sebebini açıklamadan bedeninize bir müdahale yapıyor. Daha önce hiç görmediğiniz bir alet kullanıyor, ve canınız yanıyor! Bu acının normal olup olmadığını bilmiyorsunuz. Neden orada olduğunuza dair bir açıklama bekliyorsunuz, ailenize soran gözlerle baktığınızda size bir açıklama yapmıyorlar, ‘merak etme, geçecek, acımayacak’ diyerek geçiştiriyorlar. Kendinizi nasıl hissedersiniz? O anda nelere ihtiyaç duyarsınız? Ailenize neler sormak istersiniz? Muhtemelen haklı olarak bir an önce neden orada olduğunuzu anlamak istersiniz, ve size açıklama yapmayan ailenizden bir an önce bir açıklama beklersiniz!
Çocuklara yeterince açıklama yapmadan doktora götürmek de tıpkı buna benzer. Çocuklar da, en az yetişkinler kadar bilgi sahibi olmaya ihtiyaç duyarlar. Neden doktora gidiyorum? Bir hastalığım mı var? Doktor bana ne yapacak? Doktor ziyaretim ne kadar sürecek? Canım yanacak mı? Yanımda kimler olacak? Güvende olacak mıyım? Kaç gün burada kalacağım? Çocuklar tüm bu soruların cevaplarını bildiklerinde çok daha kontrol sahibi hissederek, tüm süreçle daha kolay baş edebilirler. Çocuklar için bilinmezlikle dolu bir yapbozun parçalarını birleştirmeye çalışmak ve bilinmezlikle baş etmek; öngörebildikleri ve üzerine konuşabildikleri bir acıyla baş etmekten çok daha zordur.
Doktor, diş doktoru veya hastane ziyaretleri hem çocuklar hem ebeveynler için zorlayıcı olabilir. Yetişkinler bazen çocukları doktora götürürken çocukların kaygılarını azaltmak için minimal düzeyde bilgi paylaşımı yapmayı, veya ‘acımayacak’ gibi doğru olmayan söylemleri tercih edebilirler. Ancak çocuklara yeterince bilgi vermeden tıbbi bir müdahale yapılması, çocukların dış dünyaya ve ebeveynlerine karşı güvenini zedeleyebilir. Örneğin bir iğne yapılacağı zaman çocuğa ‘canın hiç acımayacak’ denilmesi, çocukta bir güvensizlik oluşturacaktır. Çünkü acımayacağı söylenilmesine rağmen, çocuğun canı acımıştır. Çocuk, ya dış dünyaya karşı güvenini kaybedecektir (acımayacak dediler ama canım acıdı, benden gizledikleri bir şey mi var? Yoksa ailem bir şeyleri yanlış mı biliyor?), ya da kendine olan güvenini kaybedecektir (acımayacak dediler ama canım acıdı, acaba ben yanlış bir şey mi yaptım?) Doğru olmayan bu tür söylemler belki o gün doktora giderken yaşanan kaygıyı azaltsa da, uzun soluklu olarak çocuğun doktorlara olan güvenini de sarsmakla birlikte, doktor/hastane korkusu geliştirmesine sebep olabilir. Aşağıdaki önerileri, çocuğunuzun medikal prosedürler sırasında güvende hissetmesi ve bu süreçlerin ailece daha rahat atlatılması amacıyla bir yol gösterici olarak kullanabilirsiniz.
Medikal işlemlerin sebebini vurgulayın:
-Bu iğneyi olmanın amacı seni güçlendirmek, mikroplara karşı daha hazırlıklı olmanı sağlamak.
-Bu ilaçları sana yardım edecek, hastalıkla çok daha iyi savaşabileceksin.
-Doktor, sağlıklı olduğundan emin olmak için seni muayene edecek.
Doktor ziyaretinde çocuğu nelerin beklediğine dair bol bilgi içeren bir açıklama yapın:
-‘Doktor, sağlıklı olduğundan emin olmak için seni muayene edecek. Mesela ağzının içine bir çubuk yardımıyla bakabilir. Koluna sarılan bir alet ile bir ölçüm yapabilir. Bir alet yardımıyla dizlerine yumuşakça vurarak dizlerini kontrol edebilir. Sırtını açıp nefes almanı dinleyebilir.’
Doktor ziyaretinizi oyunlaştırın:
Çocuklar oyun sayesinde karmaşık konular hakkında bilgi edinebilir olabilir, duygularını düzenleyebilir, ve olaylar hakkında daha kontrol sahibi hissedebilirler.
‘Yarın doktora gittiğimizde hem muayene olacaksın, hem de iğne olacaksın. Hadi şimdi doktor sen ol ve oyuncağını muayene et. Mesela, önce bir çubukla ağzına bakabilirsin. Daha sonra kulaklarını kontrol edebilirsin. Ona serum takabilir, iğne yapabilirsin. Ne kadar dikkatli bir doktorsun, iğneyi çok dikkatli yapıyorsun!’
-‘Hadi bir oyun oynayalım. Bu köpek çok hastaymış, ve hastalığının anlaşılması için kanının alınması gerekiyormuş. Sen hemşire olup dikkatlice onun kanını alıp tüplere koyabilir misin? Birlikte laboratuvarımızda tüpleri inceleyelim mi? Köpeğin nesi varmış, ona bir reçete yazalım mı?’
Gideceğiniz mekanı ve kişileri tanıdıklaştırın:
Çocuklar da yetişkinler gibi, daha tanıdık hissettikleri yerlerde daha güvende hissederler. Yenilikler, çocuklar için zorlayıcı olabilir. Gideceğiniz mekanı ve kişileri çocuğa önceden tanıtabilirsiniz.
-‘Bugün evimize yakın bir hastaneye gideceğiz ve yeni bir doktorla tanışacağız. Hastanenin ve doktorumuzun resimlerine birlikte bakalım mı?’
Çocuğun yaşayabileceği rahatsızlıklar hakkında dürüst olun:
-Bugün iğne olurken kolun biraz acıyabilir. Acın kısa sürecek, ve ben hep senin yanında olacağım.’
-‘Koluna kelebek takılırken canın acıyabilir. Acısı yalnızca bir an sürecek ve sonra geçecek.’
-‘Koluna kelebek takıldıktan sonra kolunu bir süre kıpırdatmaman gerekebilir. Şimdiden birlikte kolumuzu kıpırdatmama alıştırması yapalım mı?’
Çocuğun duygularının eşlikçisi olun:
Çocuk korkusunu veya acısını ifade ettiğinde, ‘merak etme bir şey olmayacak, geçecek’ gibi tepkiler vermek isteyebilirsiniz. İyi niyetle yapılan bu yorumlar, aslında çocuğun duygularının büyükler tarafından anlaşılmadığını hissettirebilir. Çocuğa onu duyduğunuzu ve anladığınızı hissettirmek, çocuğun duygularının adını koymak, çocuğun baş etmesini kolaylaştıracaktır. Çocuğun yaşadığı olumsuz duyguları değiştirmeye çalışmak yerine onların eşlikçisi olmak daha faydalı olacaktır.
-‘Canının acıdığını biliyorum.’
-‘Tanımadığın bir yerdeyiz ve buranın sana kaygı verdiğinin farkındayım.’
Çocuğa seçim hakkı verin:
Çocuklar da kendi bedenleri üzerinde kontrol sahibi olmaya ihtiyaç duyarlar. Ancak hastane ortamında yapılması zorunlu olan bazı prosedürler, çocuktaki kontrol hissiyatını azaltabilir. Çocuğun kontrol sahibi olmasına yardımcı olmanın bir yolu, çocuğa seçim hakkı vermektir.
-‘Doktor hem kulaklarına, hem gözlerine bakacak. Önce hangisine bakmasını istersin?’
-‘Kan aldırırken sana nasıl destek olmamı istersin? Elini mi tutayım, yoksa yanında mı oturayım?’
-‘Bu iki ilacı içmen gerekiyor. Önce hangisini almak istersin, hap olanı mı, yoksa şurup olanı mı? Sen seç!’
Doktor ziyaretinizde neler yapılacağını bilmiyorsanız, belirsizliklerle ilgili dürüst olun:
-Bugün doktorun bizden bir kan testi isteyeceğini biliyorum. Ama başka neler yapılacağını ben de bilmiyorum. Doktorla tanıştığımız zaman neler yapılacağını birlikte soralım mı? Doktora sormak istediğin, merak ettiğin soruları şimdiden bir kağıda yazmak ister misin?’
Bir operasyon söz konusuysa, çocuğu mutlaka operasyona hazırlayın, ve yapılacak olan prosedürlerler ilgili mümkün olduğu kadar bilgi verin:
-Eğer genel anestezi söz konusuysa, bunun bilgisini çocuğa mutlaka verin. Sanki uykuda gibi olacağını, uykusunda rahat olacağını ve acı hissetmeyeceğini, ve uyandığında yanında olacağınızı mutlaka söyleyin.
Uzman Klinik Psikolog